ΨΥΧΟΣΩΜΑΤΙΚΑ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ: ΟΤΑΝ ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΒΡΙΣΚΟΥΝ ΔΙΕΞΟΔΟ ΣΤΟ ΣΩΜΑ ΜΑΣ

Ψυχοσωματικά συμπτώματα:

Όταν τα συναισθήματά μας βρίσκουν διέξοδο στο σώμα μας

Σφίξιμο στο στομάχι, συχνοί πονοκέφαλοι, τσιμπήματα στο στήθος και άλλα παρόμοια σωματικά συμπτώματα σε κάνουν να ανησυχείς και να φοβάσαι ότι έχεις κάτι σοβαρό; Τέτοιου είδους συμπτώματα σε κάνουν συχνά να καταφεύγεις σε γιατρούς;

Και τελικά η διάγνωση; «Δεν έχεις κάτι παθολογικό, είναι ψυχολογικό».

«Και τι εννοείτε γιατρέ, ψυχολογικό; Μια χαρά είμαι εγώ, δεν έχω κάτι που να με απασχολεί».

Και άλλες επισκέψεις σε γιατρούς μέχρι να βρεις το τι έχεις. Όμως για επίσκεψη σε ψυχολόγο ούτε λόγος! Τι είναι αυτό που σε φοβίζει και σε εμποδίζει τελικά; Μήπως ήρθε η ώρα να «αγκαλιάσεις» τα συμπτώματά σου και να δεις τι συμβολίζουν; Μήπως ήρθε η ώρα να στραφείς στην ψυχική σου υγεία και να «γνωρίσεις» λίγο καλύτερα τον εαυτό σου και τις ανάγκες του;

Τα συναισθήματά μας επηρεάζουν το σώμα μας και όχι μόνο τις σκέψεις και τη διάθεσή μας. Όλοι μας έχουμε νιώσει το σώμα μας «βαρύ» όταν είμαστε στενοχωρημένοι ή έχουμε αισθανθεί την καρδιά μας να «χτυπά τρελά» και το στομάχι μας να «δένεται κόμπος» όταν έχουμε στρες. Πρόκειται για απλά παραδείγματα του πώς η ψυχική μας κατάσταση επηρεάζει το σώμα μας. 

Από την άλλη, και η κατάσταση του σώματός μας επηρεάζει την ψυχική μας διάθεση. Όταν είμαστε άρρωστοι, πέφτει η διάθεσή μας, γεγονός που με τη σειρά του μπορεί να χειροτερέψει την πορεία της ασθένειάς μας, προκαλώντας έναν φαύλο κύκλο όπου ο ψυχολογικός παράγοντας μπορεί να οδηγήσει στην επιδείνωση μιας ασθένειας ή ακόμη και να παρεμποδίσει την ομαλή εξέλιξη μιας θεραπείας και την ανταπόκριση του ασθενούς σε αυτήν. Επομένως, το σώμα και η ψυχή δεν αποτελούν δύο ανεξάρτητες οντότητες αλλά βρίσκονται σε μια διαρκή αλληλεπίδραση. 

Τι είναι τα ψυχοσωματικά συμπτώματα;

■ Εσύ ωστόσο, συνεχίζεις να αναρωτιέσαι «Και πως γίνεται για παράδειγμα να νιώθω θυμό, οργή, θλίψη και αυτό να δημιουργεί προβλήματα στο σώμα μου ή να αγχώνομαι και αυτό να μου προκαλεί πόνους, τσιμπήματα ή πανικό; Δε γίνεται».

Και όμως, γίνεται.

Όταν καταπνίγουμε τα συναισθήματα και τις ανάγκες μας, αυτά βρίσκουν μια άλλη διέξοδο για να κάνουν αισθητή την παρουσία τους, μέσω σωματικών ενοχλήσεων τις οποίες δύσκολα θα αγνοήσουμε. Η συναισθηματική μας κατάσταση μπορεί να επηρεάσει και τις ορμόνες του σώματός μας. Οι σκέψεις μας επιφέρουν μεταβολές στη χημεία του σώματος - στους νευροδιαβιβαστές, στις ορμόνες, ακόμη και στον τόνο των αγγείων και των μυών. Οι ορμονικές αυτές μεταβολές με τη σειρά τους μπορούν να επιδράσουν στις λειτουργίες του σώματος, επηρεάζοντας ακόμη και την ευπάθεια του ανοσοποιητικού συστήματος. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η ορμόνη προλακτίνη, οι υψηλές τιμές της οποίας επιδρούν αρνητικά στη γυναικεία γονιμότητα, η οποία με τη σειρά της επηρεάζεται από το στρες.

■ Στις περιπτώσεις όπου ο ψυχολογικός παράγοντας συμβάλλει σημαντικά έως και αποκλειστικά στην εκδήλωση σωματικών συμπτωμάτων, τα συμπτώματα αυτά θεωρούνται ψυχοσωματικά. Με άλλα λόγια, πρόκειται για ενοχλήσεις η αιτία των οποίων είναι, είτε αποκλειστικά, είτε εν μέρει, ψυχολογική. 

Τα σωματικά συμπτώματα, λοιπόν, που δεν προκαλούνται από οργανικά ή παθολογικά αίτια αποτελούν τη σωματοποιημένη εξωτερίκευση συναισθημάτων ή ψυχολογικών συγκρούσεων του ατόμου.

■  Μια περίπτωση τέτοιων συγκρούσεων, σχετίζεται με όσα θέλει να κάνει κάποιος, αλλά δε μπορεί ή δεν πρέπει για διάφορους λόγους. Νιώθει καταπίεση, άγχος και στην προσπάθειά του να καταπολεμήσει τη θέλησή του την καταπνίγει, την «ξεχνάει», ή πείθει τον εαυτό του πως την έχει ξεπεράσει. Τότε έρχεται το σύμπτωμα και χτυπάει συναγερμό. Μπορεί το συναίσθημα να μην το ακούμε, αλλά το σώμα το ακούμε. 

■ Όχι, δεν είμαστε κατά φαντασίαν ασθενείς. Το σύμπτωμα είναι ένα μήνυμα που μας στέλνει το ίδιο μας το σώμα για να στρέψει την προσοχή μας σε κάποια συναισθηματική εκκρεμότητα την οποία έχουμε απωθήσει και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο βρίσκει έναν άλλον τρόπο να κάνει την εμφάνισή της. Είναι το καμπανάκι που χτυπάει για να μας θυμίσει να προστατεύσουμε τον εαυτό μας.

■ Οι ειδικοί επισημαίνουν ότι ο ψυχολογικός παράγοντας μπορεί να συμβάλλει άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο στην εμφάνιση ή την επιδείνωση σοβαρών ασθενειών, όπως τα καρδιαγγειακά, τα αυτοάνοσα (λύκος, ρευματοειδής αρθρίτιδα), ακόμη και ο καρκίνος. Τονίζουν, βέβαια, ότι στην περίπτωση αυτών των νόσων η ψυχική φόρτιση δε θεωρείται ο αποκλειστικός υπεύθυνος. Η κληρονομικότητα, η προδιάθεση του ατόμου και ο τρόπος ζωής αποτελούν πολύ σημαντικούς παράγοντες στην εκδήλωσή τους. 

■ Επίσης, το ψυχοσωματικό σύμπτωμα μπορεί να εξυπηρετεί έναν σκοπό και να διευκολύνει. Για παράδειγμα μια γυναίκα εμφανίζει πολύ συχνά συμπτώματα πονοκεφάλου, για να αποφύγει τη σεξουαλική επαφή με τον άντρα της.

■ Ως μηχανισμός άμυνας, τα ψυχοσωματικά εμφανίζονται για να απασχολήσουν το μυαλό «καλύπτοντας» καταστάσεις που δε μπορούμε να διαχειριστούμε. Αυτό σημαίνει πως όταν αποκαλυφθεί η αιτία τους, η λειτουργία τους παύει να εξυπηρετεί το στόχο της και τα ψυχοσωματικά εξαφανίζονται. Έτσι όσο πιο γρήγορα αποκαλύπτονται, τόσο πιο σύντομα κλείνει ο «κύκλος» της δράσης τους.

Πιθανά ψυχοσωματικά συμπτώματα

§  Πόνος σε κάποιο σημείο του σώματος (θώρακα, στομάχι, κεφάλι κλπ ),

§  δερματοπάθειες (ακμή, έκζεμα, ψωρίαση, ξηροδερμία κλπ),

§  αϋπνία,

§  εφίδρωση,

§  ξηροστομία,

§  σιελόρροια,

§  ταχυκαρδία, τσιμπήματα στο στήθος, "φτερουγίσματα" στην καρδιά,

§  ταχύπνοια ή δύσπνοια

§  δυσκαταποσία (δυσκολία στην κατάποση),

§  σφίξιμο των δοντιών (ιδίως τη νύκτα),

§  αίσθημα σφιξίματος στο στομάχι, σπαστική κολίτιδα, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου (αέρια στο έντερο, συχνά δυσκοιλιότητα ή διάρροια και επιτακτική ανάγκη προς αφόδευση), αναγωγές του γαστρικού περιεχομένου, καούρα,

§  σεξουαλικά προβλήματα (στον άνδρα δυσκολία στύσης, στη γυναίκα δυσπαρευνία δηλαδή πόνος κατά την συνουσία και ανοργασμικότητα),

§  οσφυαλγία,

§  το σύνδρομο χρόνιας κοπώσεως,

§  συχνουρία,

§  πονοκέφαλος,

§  ζαλάδες,

§  αιμωδίες (μυρμηγκιάσματα),

§  μειωμένη αισθητικότητα και ιδίως αίσθηση της αφής,

§  υπερθερμία,

§  προβλήματα μνήμης

§  σχετικά μειωμένη ικανότητα επούλωσης των τραυμάτων

§  ανορεξία ή αυξημένη όρεξη, βουλιμία,

§  νυκτερινή ενούρηση σε παιδιά και εφήβους

§  μυοσκελετικές παθήσεις 

Και τι μπορώ να κάνω;

Ø Είναι πολύ σημαντικό πριν προβούμε στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για ψυχοσωματικό σύμπτωμα, να έχει αποκλειστεί πιθανή οργανική αιτία ύστερα από επίσκεψη σε γιατρό και τις απαραίτητες εξετάσεις.
Αφού δεν οφείλεται σε οργανική αιτία τότε τι μπορεί να φταίει; Η απάντηση πιθανότατα κρύβεται στη σφαίρα των συναισθημάτων μας.  

Ø  Στρες έχουμε όλοι, όπως επίσης και περιόδους της ζωής μας όπου βρισκόμαστε σε κακή ψυχολογική κατάσταση και είμαστε θλιμμένοι. Σημασία όμως έχει ο τρόπος με τον οποίο διαχειριζόμαστε αυτές τις καταστάσεις. Το άγχος και η θλίψη πάντα θα μας συνοδεύουν. Ανήκουν στη φύση μας και είναι αποδεκτά συναισθήματα. Είναι σημαντικό όμως να τα διαχειριζόμαστε και όχι να τα αφήνουμε να μας καταδυναστεύουν. Ο κακός χειρισμός, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι αρκετοί άνθρωποι δεν έχουν μάθει να εξωτερικεύουν τα συναισθήματά τους, μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση ψυχοσωματικών συμπτωμάτων. 

Ø  Η έκφραση των συναισθημάτων είναι το «κλειδί» της ψυχοσωματικής ισορροπίας. Τα σωματικά συμπτώματα ενδεχομένως να συνδέονται με συσσωρευμένο άγχος, θυμό ή θλίψη που «καταπνίγουμε» πολλά χρόνια ή αλλες φορές να αντικατοπτρίζουν την δυσκολία μας να διαχειριστούμε καταστάσεις για τις οποίες δεν έχουμε προετοιμαστεί όπως η ανεργία ή η απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. 

Ø  Είναι σημαντικό να βλέπουμε τα πράγματα στις σωστές τους διαστάσεις. Δεν είναι λίγες οι φορές που χάνουμε την ψυχραιμία μας και μεγαλοποιούμε τα ζητήματα που αντιμετωπίζουμε, γεγονός που δε μας βοηθά να αντιμετωπίσουμε τις καταστάσεις με δημιουργικό και αποτελεσματικό τρόπο. 

Ø  Η σωματική άσκηση μπορεί να συμβάλλει στην αποφόρτιση από το στρες και στη βελτίωση της διάθεσης. Το ίδιο μπορούμε να επιτύχουμε και φροντίζοντας να εκπληρώσουμε έναν στόχο που έχουμε αφήσει σε εκκρεμότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα ή βελτιώνοντας τη σχέση μας με ανθρώπους που είναι σημαντικοί στη ζωή μας. 

Ø  Αυτό που χρειάζεται το άτομο σε μια τέτοια περίπτωση είναι ηρεμία, υποστήριξη, κατανόηση και ψυχραιμία. Τρία πράγματα είναι σημαντικά:

· Υποστηρικτικό περιβάλλον με κατανόηση.

· Συνειδητοποίηση από το άτομο του τι ακριβώς του συμβαίνει και γιατί.

· Η επαγγελματική καθοδήγηση ενός ειδικού σε θέματα ψυχικής υγείας ώστε να εντοπιστούν τα αίτια και να εφαρμοστεί από το άτομο μια φόρμουλα πρόληψης.

Οι ψυχολογικές συγκρούσεις πραγματώνονται συνήθως στο ασυνείδητο του ατόμου με αποτέλεσμα να μη μπορούμε να τις ελέγξουμε, να τις χειριστούμε. Γι' αυτό άλλωστε είναι δύσκολο να αντιμετωπίσουμε τις ψυχοσωματικές ενοχλήσεις μας. Ας σκεφτούμε πως η εκδήλωσή τους είναι μια "φωνή βοήθειας" που κραυγάζει η ψυχή μας. Μόνο έτσι, θα την ακούγαμε.

Τελικά θα την αφήσουμε αβοήθητη;

της Κικής Ντάνη

Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια