ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ: ΟΤΑΝ Η ΧΡΗΣΗ ΓΙΝΕΤΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ
Διαδίκτυο: Όταν η
χρήση γίνεται κατάχρηση
Εκεί που δεν υπάρχουν γεωγραφικοί ή
χρονικοί περιορισμοί
….τελικά είσαι μόνος
Στην εποχή της
άμεσης διακίνησης της πληροφορίας η
πρόσβαση στον παγκόσμιο ιστό γίνεται ίσως προϋπόθεση επαφής με τη διαρκώς
εξελισσόμενη πραγματικότητα και η εξοικείωση με τη χρήση του προϋπόθεση για την ένταξη στη σύγχρονη κοινωνία.
Αιτήματα για
παροχή υπηρεσιών, έρευνα αγοράς, διευθέτηση οικονομικών συναλλαγών είναι
κάποιες από τις διευκολύνσεις που παρέχει η χρήση διαδικτύου. Παράλληλα, δίνεται δυνατότητα έκφρασης μέσα από διαδραστικές διαδικτυακές εφαρμογές, ιστότοπους
κοινωνικής δικτύωσης, ιστολόγια, δωμάτια ηλεκτρονικής συζήτησης κοκ.
Διαδικτυακή χρήση ή κατάχρηση
Πολλοί είναι ωστόσο
οι προβληματισμοί που έχουν διατυπωθεί σε σχέση με την κατάχρηση των υπηρεσιών
του διαδικτύου. Οι δυνατότητες του ιστού τελικά όσο κοινωνικοποιητικές κι αν είναι
σε ηλεκτρονικό επίπεδο τόσο απομονωτικές μπορούν να καταλήξουν να είναι σε
πραγματικό. Στην υπερβολική χρήση του Διαδικτύου δαπανώνται υπέρμετρες
ποσότητες χρόνου, γίνεται παρορμητική χρήση του, ενώ παράλληλα υπάρχει η
αίσθηση ότι ο κόσμος έξω από αυτόν είναι βαρετός.
Έρευνες μάλιστα έχουν δείξει ότι άτομα που κάνουν κατάχρηση
του μέσου αυτού τείνουν να ενοχλούνται από εξωτερικά ερεθίσματα όταν είναι
συνδεδεμένοι και έχουν συνήθως μειωμένη κοινωνική αλληλεπίδραση σε πραγματικό
επίπεδο με άλλα άτομα ενώ παράλληλα ταλαιπωρούνται συχνά από ένα έντονο αίσθημα μοναξιάς
και κατάθλιψης. Ομάδα χρηστών υψηλού κινδύνου αποτελούν οι λεγόμενοι «τελετουργικοί»
χρήστες, αυτοί δηλαδή οι οποίοι χρησιμοποιούν τον ιστό όχι με κίνητρο την
ολοκλήρωση κάποιων δράσεων αλλά για να αντλούν ικανοποίηση κυρίως όταν αισθάνονται
πλήξη και μοναξιά. Κινούνται σχεδόν παρορμητικά και περισσότερο με γνώμονα την
άμεση ικανοποίηση.
Επιπτώσεις κατάχρησης του ιστού
Ο βασικότερος
προβληματισμός για τις αρνητικές επιπτώσεις του διαδικτύου, είναι οι κίνδυνοι
που ελλοχεύουν από την ανεξέλεγκτη πλοήγηση σε ένα χαοτικό, εικονικό κόσμο.
Τα άτομα που
κάνουν κατάχρηση του διαδικτύου επιβαρύνονται σε πολλές πτυχές της ζωής τους, ακαδημαϊκές,
κοινωνικές, οικονομικές, επαγγελματικές και βιολογικές.
Έρευνες δείχνουν
ότι τα άτομα που δαπανούν πολύ χρόνο σε σύνδεση (on line) :
- Τείνουν να στερούνται ύπνο
- Έχουν μειωμένη κοινωνική επικοινωνία
- Συναντούν προβλήματα στις διαπροσωπικές σχέσεις
- Εμφανίζουν μειωμένη επίδοση στις εργασιακές ή εκπαιδευτικές υποχρεώσεις
- Παρουσιάζουν αποδιοργάνωση της οικογενειακής τους ζωής.
Παράλληλα, η
συμμετοχή σε συμπεριφορές επιθετικότητας και βίας σε διαδικτυακά παιχνίδια
αυξάνει τις επιθετικές πράξεις, το επιθετικό συναίσθημα και τις επιθετικές
σκέψεις ενώ αντίστοιχα μειώνει τις κοινωνικοποιητικές συμπεριφορές και τη
συναισθηματικά σχετιζόμενη φυσιολογική αντιδραστικότητα απέναντι στην
πραγματική βία.
Τι είναι αυτό που οδηγεί στην κατάχρηση του διαδικτύου όμως;
Ο κρισιμότερος
ίσως ψυχολογικός παράγοντας για κατάχρηση του διαδικτύου είναι η ανάγκη να μετριάσει κανείς έντονα αρνητικά
συναισθήματα. Δυσκολίες στον εργασιακό χώρο, οικονομικά προβλήματα, δυσλειτουργία της
οικογένειας είναι περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην επιθυμία
αποστασιοποίησης από αγχoγόνες ή/και συγκρουσιακές καταστάσεις και στη στροφή προς το Διαδίκτυο μέσα από τη
γρήγορη πρόσβαση σε ποικίλες ευχάριστες υπηρεσίες. Σε ένα
περιβάλλον γενικότερης κρίσης και κατ' επέκταση ψυχοπιεστικό είναι εύλογο το
άτομο να αναπτύσσει τάσεις φυγής.
Παράλληλα, μέσα από το διαδίκτυο αναζητούμε θετικά βιώματα και αισθήματα ενθουσιασμού,
ανεξαρτησίας και απελευθέρωσης. Το άτομο και κυρίως ο έφηβος χάρη στην ανωνυμία
του διαδικτύου, έχει τη δυνατότητα να συμπεριφερθεί και να αλληλεπιδράσει χωρίς
περιορισμούς και συνέπειες. Δεν έχει οπτική επαφή και μπορεί να αποχωρήσει τη στιγμή
που το επιθυμεί. Ουσιαστικά, το διαδίκτυο επιτρέπει στα άτομα που
πιέζονται από την πραγματικότητα την οποία βιώνουν, εξωτερική ή εσωτερική, να
αποσυμπιέζουν την προσωπικότητά τους λειτουργώντας
με έναν χαρακτήρα που απέχει από τον πραγματικό..
Επιπρόσθετα, τα
άτομα που κάνουν κατάχρηση στο διαδίκτυο συχνά παρουσιάζουν καταθλιπτική διάθεση
που απορρέει από τη χαμηλή τους
αυτοεκτίμηση και το φόβο απόρριψης που
βιώνουν. Δυσκολεύονται να
διαχειριστούν ζητήματα της καθημερινότητας τους και αποφεύγουν καταστάσεις
όπου πιστεύουν ότι υπάρχει κίνδυνος αποτυχίας, αμηχανίας ή λάθους.
Το διαδίκτυο προσφέρει λοιπόν μια εικονική πραγματικότητα όπου μπορεί το άτομο
να κινηθεί με «ασφάλεια» ενισχύοντας τελικά την ανασφάλεια του στην αληθινή πραγματικότητα. Φαίνεται όμως ότι οι εν λόγω χρήστες
καταφεύγουν στο διαδίκτυο με στόχο την ανακούφιση του στρες χωρίς ουσιαστικά να
αντιμετωπίζουν τις πηγές που το προκαλούν διατηρώντας ένα φαύλο κύκλο μοναξιάς
και χαμηλής αυτοεκτίμησης.
Ποια είναι λοιπόν τα χαρακτηριστικά υψηλού κινδύνου που χρειάζεται
να μας επαγρυπνήσουν;
Ø Ψυχοκινητική
διέγερση
Ø Εκούσια
ή ακούσια κίνηση δακτυλογράφησης των δακτύλων του χεριού
Ø Άγχος
Ø Έμμονη
σκέψη για το ίντερνετ
Ø Όνειρα
για το ίντερνετ σε συνδυασμό με κατανάλωση υπερβολικού χρόνου ή/και χρήματος σε
δραστηριότητες σχετικές με το διαδίκτυο
Ø Έκπτωση
της λειτουργικότητας σε κοινωνικό, οικογενειακό και προσωπικό επίπεδο
Ø Παραμέληση
προσωπικής φροντίδας και υγιεινής
Ø Απώλεια
ύπνου
Ø Ενδοοικογενειακές
συγκρούσεις
Ø Σχολική
– εργασιακή αποτυχία
ü Το άτομο απομακρύνεται από την πραγματική ζωή
Πρόληψη και αντιμετώπιση
Το βασικότερο
βήμα για την αντιμετώπιση της προβληματικής χρήσης του διαδικτύου είναι η
αναγνώριση και η αποδοχή του προβλήματος. Σ' ένα πρωτογενές επίπεδο πρόληψης
είναι πολύ σημαντική η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση σε συλλογικό επίπεδο από
θεσμικούς και κοινοτικούς φορείς. Σ' ένα δευτερογενές επίπεδο πρόληψης γονείς,
εκπαιδευτικοί και σημαντικοί άλλοι χρειάζεται να βρίσκονται σε εγρήγορση ώστε να
εντοπίζουν σημάδια υψηλού κινδύνου.
Σ' ένα τριτογενές
επίπεδο πρόληψης και αντιμετώπισης έρχεται ο θεραπευτικός σχεδιασμός που περιλαμβάνει ψυχοθεραπευτική
παρέμβαση εστιασμένη στη συνειδητοποίηση του προβλήματος, την ανάκτηση του
ελέγχου, τη στροφή σε εναλλακτικές δραστηριότητες και την αντιμετώπιση των όποιων
άλλων προβλημάτων που συνδέονται με την προβληματική χρήση του διαδικτύου ή
συμβάλλουν σε αυτή, όπως ελλείμματα κοινωνικών δεξιοτήτων, κοινωνικό άγχος, θλίψη,
κοκ. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσει άτομο τις γνωστικές διαστρεβλώσεις που
εκλύουν και διατηρούν τελικά την προβληματική χρήση του διαδικτύου.
Προτάσεις αυτοβοήθειας
Αν νομίζετε ότι
μπορεί να κάνετε κατάχρηση του διαδικτύου και θέλετε να αλλάξετε τη συμπεριφορά
σας, μπορείτε να δοκιμάσετε τις ακόλουθες στρατηγικές:
ü Προσέξτε τα
συμπτώματά σας - για παράδειγμα, να παρακολουθείτε τη συμπεριφορά, τις σκέψεις
και τα συναισθήματά σας.
ü Σκεφτείτε γιατί
χρησιμοποιείτε τόσο πολύ το Διαδίκτυο. Τι σας κάνει να συνδεθείτε στο
διαδίκτυο; Υπάρχει ένα πραγματικό πρόβλημα που δεν αντιμετωπίζετε;
ü Brainstorm (σκεφτείτε) άλλους τρόπους για να αντιμετωπίσετε το πρόβλημά σας
που δεν αφορούν το Διαδίκτυο. Επιλέξτε κάποιους που θα λειτουργήσουν και θα τους εφαρμόσετε στην πράξη.
ü Χρησιμοποιήστε
μεθόδους χαλάρωσης όπως βαθιά αναπνοή για να διαχειριστείτε τα συμπτώματα
άγχους.
ü Ανακαλύψτε ξανά
τομείς της ζωής σας που είχατε ίσως παραμερίσει- για παράδειγμα, επικοινωνήστε με τους
φίλους σας, περάστε χρόνο με τον
σύντροφό σας, παίξτε με τα παιδιά σας, βγείτε έξω και ενεργοποιηθείτε.
ü Ζητήστε τη
βοήθεια ενός ειδικού εάν είναι απαραίτητο.
Το διαδίκτυο είναι φορέας επικοινωνίας και
πληροφοριών και η αξιοποίηση του δεν πρέπει να ενοχοποιείται. Η κακή χρήση του
διαδικτύου δεν είναι το πρόβλημα αλλά το πρόσωπο του προβλήματος και πίσω από
αυτό χρειάζεται να εστιάσουμε και να αναζητήσουμε αίτια και λύσεις.
Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια