ΕΚΔΙΚΗΣΗ: ΤΙΠΟΤΑ ΠΙΟ ΔΑΠΑΝΗΡΟ, ΤΙΠΟΤΑ ΠΙΟ ΣΤΕΙΡΟ

Εκδίκηση: τίποτα πιο δαπανηρό, τίποτα πιο στείρο 

Στην υπέροχη σύνθεση του Λάκη Παπαδόπουλου – σε στίχους Κυριάκου Ντούμου  – με τον τίτλο «Για να σ’ εκδικηθώ», που ερμηνεύει ο Δημήτρης Μητροπάνος , οι στίχοι του κουπλέ έχουν ως εξής:

Για να σε εκδικηθώ
σου σκίζω τις φωτογραφίες
κι εσύ όπως και εγώ
κομμάτια στις γωνιές και στις πλατείες
τα γράμματά σου καίω
μέσα στον πυρετό μου
και σβήνω το όνομά σου
μαζί με το δικό μου

Λίγες είναι εκείνες οι ανθρώπινες συμπεριφορές που διαχρονικά έχουν προκαλέσει τόσο μεγάλη δυστυχία και τόσο τεράστιες καταστροφές στην ανθρωπότητα όσο αυτή της εκδικητικότητας ή της αντεκδίκησης. Η διαχρονικότητα, η ένταση και η συχνότητα της συμπεριφοράς αυτής δείχνουν με ανάγλυφο τρόπο πως αποτελεί ένα βαθιά ριζωμένο χαρακτηριστικό του ανθρώπινου ψυχισμού που ακόμα δεν έχει τιθασευτεί ή μετουσιωθεί ουσιαστικά και οριστικά σε κάτι ηπιότερο και δημιουργικότερο. Υπάρχουν πάρα πολλά άτομα, αλλά και ορισμένες χώρες, που τηρούν ακόμα την πρωτόγονη λογική και στάση του «οφθαλμός αντί οφθαλμού», των οποίων τις  ολέθριες συνέπειες όλοι γνωρίζουμε…

Τι είναι η εκδίκηση;

Ως πράξη, η εκδίκηση είναι μια διαδικασία ανάμεσα σε δύο άτομα (συζύγους, ερωτικούς συντρόφους, φίλους, συναδέλφους, συγγενείς κ.ά.) ή ομάδες ανθρώπων που βασίζεται σε αισθήματα μίσους και φαντασιώσεις αντιποίνων όπου η μία πλευρά προσπαθεί συνειδητά να πλήξει την άλλη, ως ανταπόδοση για κάποιο προηγούμενο πλήγμα που θεωρεί πως έχει υποστεί από αυτήν. Η εκδίκηση, ως ενέργεια, θεωρείται από αυτούς που την επιλέγουν (μεμονωμένα άτομα, ομάδες ανθρώπων, έθνη, φυλές κ.τ.λ.) ως πράξη αποκατάστασης ισορροπίας στη μεταξύ τους σχέση που έχει χαθεί ή ως πράξη «αποκατάστασης ενός αισθήματος δικαίου».

Στην καθημερινή πράξη, έχουμε αρκετές φορές την τάση να θεωρούμε την εκδίκηση ως πράξη ηθικά δικαιολογημένη και να «γλυκαίνουμε το χάπι» αποδίδοντάς της ονομασίες που να μην φαντάζουν τόσο σκληρές, όπως «γλυκιά εκδίκηση», «ανταπόδοση», «τον πλήρωσε με το ίδιο νόμισμα» κ.τ.λ. Η εκδίκηση είναι, όμως, δίκοπο μαχαίρι ή μπούμερανγκ που επιστρέφει, σχεδόν πάντα, σε αυτόν που το έχει εκτοξεύσει. Η βία γεννά βία και το κάθε θύμα της μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε μελλοντικό θύτη με κίνδυνο τη δημιουργία ενός φαύλου κύκλου ανατροφοδότησης της βίας και της καταστροφής.

Βοηθά η εκδίκηση στη βελτίωση της διάθεσής μας;

Η όποια ευχαρίστηση που δίνει η εκδίκηση είναι, συνήθως, πρόσκαιρη και όταν παρέρχεται μας φέρνει αντιμέτωπους με τη συνείδηση και τις ηθικές μας αρχές, δημιουργώντας, συχνά, επώδυνα αισθήματα και αμφισβητήσεις για την ορθότητα των πράξεών μας. Διάφορες έρευνες δείχνουν πως τα συναισθήματα που έπονται μιας πράξης εκδίκησης είναι συχνά μετάνοια, ντροπή, ενοχή, θυμός και ανησυχία. Με άλλα λόγια, φαίνεται πως η επιλογή της εκδίκησης, ως μέσο επίλυσης διαφόρων διαπροσωπικών συγκρούσεων, οδηγεί συχνά σε μια αίσθηση μικρότερης ικανοποίησης από τη ζωή.

Πέραν αυτού, τα άτομα που επιθυμούν εκδίκηση κατακλύζονται, συνήθως, από τις φαντασιώσεις εκδίκησης που τα διακατέχουν, για ολόκληρο το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί μέχρις ότου τις πραγματοποιήσουν, πράγμα που «δηλητηριάζει», σε μεγάλο βαθμό και ποικιλοτρόπως, την καθημερινότητά τους. Για παράδειγμα, ένα τέτοιο άτομο μπορεί να βιώνει τον περίγυρό του ως απειλητικότερο και να δυσκολεύεται να δημιουργήσει αρμονικές σχέσεις με άλλους. Επίσης, ορισμένα άτομα  έχουν την τάση να βιώνουν την αδικία ή το όποιο πλήγμα έχουν υποστεί ως αδικία ή πλήγμα που αφορά ολόκληρη την ομάδα στην οποία ανήκει αυτός που τους έχει πλήξει και να θέλουν να εκδικηθούν τον οποιονδήποτε ανήκει στην ομάδα αυτή (μετανάστες, «ρωσοπόντιοι», έγχρωμοι, κάποια συγκεκριμένη εθνότητα, ομοφυλόφιλοι, αθίγγανοι κ.ά.).

Τι μπορούμε να κάνουμε όταν έχουμε σκέψεις εκδίκησης;

Το πρώτο βήμα, όπως και σ’ όλες τις εσωτερικές εμπειρίες, εξάλλου, είναι να δώσουμε την απαραίτητη προσοχή σ’ αυτό που βιώνουμε. Οι εκδικητικές σκέψεις προφανώς μας κάνουν να αισθανόμαστε καλά και αποτελούν ένα βασικό ανθρώπινο ένστικτο το οποίο μας βοηθά να επιβιώσουμε. Αρχικά, λοιπόν, θα πρέπει να αποδεχτούμε τις σκέψεις αυτές ως μια βασική ανθρώπινη απάντηση που σχετίζεται με την εμπιστοσύνη.

Καλό είναι να δώσουμε λίγο χρόνο στον εαυτό μας μέχρι να ηρεμήσουμε συναισθηματικά και να σκεφτούμε λογικά πριν λάβουμε οποιαδήποτε απόφαση. Γι’ αυτό, εξάλλου, συνηθίζουμε να λέμε ότι «η εκδίκηση είναι ένα πιάτο που τρώγεται κρύο». Αν, όμως, λειτουργήσουμε παρορμητικά και ενδώσουμε στις σκέψεις μας αυτές, το πιο πιθανό είναι να προκαλέσουμε περισσότερο πόνο όχι μόνο στους άλλους αλλά και στον εαυτό μας και να μετανιώσουμε πικρά για τις ενέργειές μας.

Στη συνέχεια οφείλουμε να διερευνήσουμε αν αυτή η απώλεια της εμπιστοσύνης είναι δικαιολογημένη ή όχι. Έχουμε λάβει υπ’ όψιν μας όλα τα γεγονότα; Αν όχι πρέπει να εξετάσουμε τι συνέβη πραγματικά. Εάν κάποιος έχει ενεργήσει με τρόπο αναξιόπιστο και κακεντρεχή, τότε το ζητούμενο είναι να βρούμε τρόπους αποκατάστασης της εμπιστοσύνης ή να κινηθούμε προς μια διαφορετική κατεύθυνση. Ίσως υπήρξε κάποια παρανόηση, μια «κακή» επικοινωνία ή ακόμη και ένα πρόβλημα που θα μπορούσε να λυθεί. Προσπαθήσαμε να εμπλακούμε σε διάλογο με το άτομο που μας προσέβαλλε ή μας αδίκησε προκειμένου να εκφράσουμε την άποψή μας και τα συναισθήματά μας ή το αποφύγαμε όντας σίγουροι ότι η άλλη πλευρά δεν είναι πρόθυμη ν’ ακούσει; Αν το κάνουμε, όμως, το αποτέλεσμα μπορεί και να μας εκπλήξει.

Θα πρέπει, επίσης να μαθαίνουμε απ’ την εμπειρία μας. Υπήρξαν οποιαδήποτε σημάδια προβλημάτων που αγνοήσαμε; Ήμασταν προσεκτικοί στο ποια άτομα εμπιστευτήκαμε; Ποιες αλλαγές προς το καλύτερο έχουμε κάνει σε σχέση με όσα έχουμε μάθει; Πώς βλέπουμε τον εαυτό μας ως αποτέλεσμα αυτής της εμπειρίας; Έχουμε λάβει αποφάσεις που δείχνουν αυτο-εκτίμηση και αντανακλούν τις αξίες μας, ανεξάρτητα από τον τρόπο που μας συμπεριφέρθηκαν οι άλλοι;

Πολύ σημαντικό, επίσης, είναι να εστιάζουμε σε οτιδήποτε υπόκειται στον έλεγχό μας πριν κάνουμε το επόμενο βήμα. Το σωστό βήμα ίσως θα ήταν, κάποιες φορές, να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας. Αυτό, όμως θα πρέπει να γίνει μ’ έναν εποικοδομητικό τρόπο και σε καμιά περίπτωση για να πάρουμε εκδίκηση. 

Τέλος, θα πρέπει ν’ αποδεχτούμε ότι κάποιοι άνθρωποι θα προδώσουν την εμπιστοσύνη μας.  Αυτή είναι μια δήλωση γι’ αυτούς και όχι για μας. Η δική μας όμως αντίδραση σ’ αυτή την προδοσία σχετίζεται εξ ολοκλήρου με μας και στο πώς θα τη διαχειριστούμε.

Γι’ αυτό, λοιπόν, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διαχωρίζουμε την εκδίκηση από τη δικαίωση. Το δεύτερο σημαίνει να κάνουμε κάτι καλό για τον εαυτό μας, να καταφέρουμε να ξεφύγουμε από τον δηλητηριώδη εναγκαλισμό της ανάγκης για εκδίκηση. Με τον τρόπο αυτό σπάμε, τον φαύλο κύκλο της που στην ουσία μόνο ψυχική φθορά προκαλεί.

Και τώρα που το χέρι μου το βλέπω ματωμένο
και τον καθρέφτη αντίκρυ μου απ’ τη γροθιά σπασμένο,
κατάλαβα πως δε χτυπώ εσένα που μισούσα,
τον ίδιο μου τον εαυτό μονάχα εγώ χτυπούσα

 Γιώργος Μητσάκης, στιχουργός

της Κατερίνας Σαρβάνη

Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια